مجید نواندیش : در یک مقاله سه بخشی به
بررسی پلورالیسم می پردازیم. پلورالیسم یا تکثرگرایی دینی، در مقابل انحصار گرایی
قرار دارد. مبلغان مذهبی بیشتر ادیان الهی و فرقه های آن، عموما انحصار گرا بوده و
صرفا پیروان خود را سزاوار بهشت می دانند. طبق ویکیپدیا [1] برای پلورالیسم دینی تعاریف مختلفی گفته اند: اولا آن را به معنای
مدارا و همزیستی مسالمت آمیز برای جلوگیری از جنگ ها و تخاصمات دانسته اند. به
عبارت دیگر، کثرت ها به عنوان واقعیت های اجتماعی پذیرفته می شوند. قرار نیست که
یکی شوند. بلکه فرقه های مختلف بهم احترام گذاشته و با هم درگیر نمی شوند. در عین
آنکه هر کسی نظر خودش را صحیح و نظرات بقیه را نادرست می داند. برخی این را تعریف تسامح
دینی (Tolerance) دانسته اند نه
پلورالیسم. دوما: دین از طرف خداوند واحد است که چهره های مختلفی دارد. اسلام،
مسیحیت، یهودیت و زرتشت و ... همه چهره های یک حقیقتند. نباید بگوییم که این مذهب
درست است و آن نادرست. ما صراط مستقیم نداریم، بلکه صراط های مستقیم داریم.
با این جمله اخیر ملائکه مخالف هستند. جمله را مناسب نمی دانند. طبق این
تعریف چند نوع فهم ، چند نوع برداشت و چند نوع معرفت نسبت به یک حقیقت واحد وجود
دارد حتی اگر با یکدیگر متضاد باشند. تعریف سوم حقیقت واحدی بنام اسلام نزد خدا
وجود دارد که ما به آن دسترسی نداریم. در این تعریف حقایق هم حقایق کثیرند.
هر کسی هر چه می فهمد، همان حق است. تعریف چهارم: می گوید مجموعه ای از ادیان
دارای حقیقتند که هر یک سهمی از حقیقت دارند. خلاصه هیچ دینی که جامعه همه حقایق و
خالص از همه باطل ها باشد وجود ندارد. ملائکه با این گفته موافق می باشند.
صرفنظر از تعاریف تئوریک
پلورالیسم دینی، تصور می کنم در عمل، پلورالیسم به معنای پذیرش این می باشد که
انسان های دیگر غیر از معتقدان به دین من هم، می توانند رستگار شوند و به بهشت
بروند. من شخصا به چنین مطلبی معتقد هستم. ملائکه هم این مطلب را تایید
می کنند. ممکن است در مسیحیت بانویی بنام فاتیما بر کودکانی تمثل یابد و بعدا یکی
از راویان لوسیا، بعنوان قدیسه توسط کلیسای کاتولیک به رسمیت شناخته شود.
در بین پاپهای معاصر مرحوم ژان پل دوم از انحصار
گری هدایت نزد مسیحیت دست کشید و مرحوم راشد هم از این انحصارگری در اسلام... و
مرحوم شلتوت مصری هم از انحصارگری هدایت نزد اهل سنت. اخیرا
آقای هاشمی رفسنجانی نیز سخنانی در قبول پلورالیزم گفته است و رو به همان سو میرود
(پلورالیزم هدایت). در بین متكلمین
مسیحی مرحوم جان هیک طرفدار این نظریه بود که البته او را هم طرد کردند. در بین متكلمین جدید مسلمان عبدالكریم سروش هم طرفدار این نظریه است.
آقای هاشمی رفسنجانی درباره سوره مائده که جزء
آخرین سوره های نازل شده بر پیامبر می باشد می گوید: قرآن دو سه آیه دارد که من
برای اولین بار از مرحوم راشد شنیدم - ایشان شب های جمعه سخنرانی داشت و به این
آیات رسید و شجاع تر از همه ما که این احتمال را می دادیم در رادیو این بحث را
مطرح کرد-. او [راشد] می گفت: همه ادیان ناجح [رستگار]هستند. اگر به دین خودشان
عمل کنند اهل بهشت اند و این طور نیست که حتما باید مسلمان باشند . البته به این
شرط که به دین شان عمل کنند...
آیت الله هاشمی رفسنجانی دیدگاه خود را این گونه
بیان می کند: «به نظر من قرآن زمینه را خیلی باز گذاشته است. آیاتی که اواخر عمر
پیامبر مثلا در سوره مائده نازل شده روابط ما با اهل کتاب را می گوید. این که شما
می توانید از آنها زن بگیرید، می توانید غذایشان را بخوریدو... [2]
بنده معتقدم یکی از رسالت
ها و اهداف دین اسلام در اواخر عمر پیامبر اسلام، به آن رو کرد، ایجاد همزیستی
مسالمت آمیز میان مسلمانان و اهل کتاب و نیز حفظ وحدت مسلمین با وجود ایجاد فرقه
های متعدد در آینده می باشد. همانطورکه اشاره شد، سوره مائده جزء آخرین سوره هایی
است که بر پیامبر نازل گردید. همچنین حج بعنوان نماد وحدت بخش بین مسلمانان نیز
جزء آخرین دستوراتی می باشد که در اسلام واجب گردیده است. نمونه مشابه حج در هیچ
یک از ادیان الهی قبلی وجود ندارد. در قران سوره بقره 197 آمده: الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ
وَلاَ جِدَالَ فِي الْحَجِّ، در حج جدال و ستیزه جویی نیست. حتی بعضی مجادله
سخنی ترجمه کرده اند.
بطور کلی ائمه نیز برای حفظ
وحدت مسلمانان با وجود اختلاف نظرها نیز تلاش زیادی کرده اند. به عقیده شیعه امیرالمومنین حفظ وحدت
مسلمانان، دلیل عمده عدم اعتراض عملی و سکوت و همراهی با خلفای ثلاث بود. امام حسن
بخاطر حفظ وحدت مسلمین با معاویه صلح کرد و از خلافت چشم پوشی کرد. دستاورد و ثمره
پیامبر یکی شدن و متحد مردم پراکنده عربستان شد، بگونه ای که توانستند امپراتوری
های قدرتمندی چون ایران را حالا درست یا نادرست شکست دهند و فتح نمایند. شاید تنها
استثناء امام حسین (ع) بنظر بیاید که به عقیده بنده اینطور نیست و شرایط اینطور
ایجاب کرد.
ملائکه از جانب پروردگار می گویند:
برای ایجاد یک هویت جدید از جمله یک دین جدید لازم است
مرزهایی را مشخص کنیم. این مرزها شامل روش عبادت، شکل و صورت ظاهری، نوع و رنگ
لباس و غیره می باشد. اما با تمکن یافتن آن هویت قرار بر همزیستی مسالمت آمیز با
هویت های دیگر می باشد. این مسئله یکی از رسالت های دین اسلام بوده است.
می توان به تغییر قبله از
بیت المقدس به کعبه، به عنوان یکی از مشهورترین مرز بندی ها و متمایز ساختن
مسلمانان از یهودیان اشاره نمود. اما در انتهای رسالت پیامبر اسلام این رویکرد
تغییر پیدا کرد و به سمت ایجاد وحدت و همزیستی مسالمت آمیز روی کرد. از نظر ظاهری،
پیامبر (ص) و مسلمانان ریش می گذاشتند و سبیل خود را می زدند که امروزه سنی ها
کمابیش هنوز چنین ظاهری دارند. در زمان امیرالمومنین برای ایجاد مرزبندی با خوارج،
تفاوت ظاهر دادند و ریش و سبیل را با هم می گذاشتند که شیعیان امروزی کمابیش هنوز
دیده می شود.
معتقدم در محیط های متکثر
دینی، انسان ها بصورت پیش فرض پلورالیسم دینی علی الخصوص تسامح دینی را پذیرفته
اند. هند را سرزمین هزار ادیان گفته اند. تصور می کنم پلورالیسم دینی و پذیرش و
احترام گذاشتن دینداران مکاتب مختلف به یکدیگر را بصورت نهادینه فرا گرفته اند و
پذیرفته اند. در کشور عراق، در ابتدای آزاد سازی و ایجاد محیط دموکراسی، زمینه
پذیرش پلورالیسم دینی وجود نداشت و تخاصم و کشمکش هایی میان دو فرقه سنی و شیعه
روی داد، اما با مرور زمان در حال یادگیری پذیرش همدیگر و همزیستی مسالمت آمیز در
کنار یکدیگر می باشند.
پروردگارت سخن می گوید:
بدانید و آگاه باشید! حکمت
ما تاکنون اقتضا می کرد که شما با هم در اختلاف و نزاع بسر برید. وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ
النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا يَزالُونَ مُخْتَلِفينَ. بدانید و آگاه باشید!
اکنون اراده ما بر وحدت، همدلی و همزبانی شما قرار گرفته است. زمانی ما سعی
می کردیم مرزهای هویتی را پررنگ نماییم. اما اکنون قرار بر وحدت میان فرهنگ ها
و هویت ها، کم رنگ نمودن مرزهای فرهنگی و هویتی می باشد. تمام.
مراجع
[1]
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%DA%A9%D8%AB%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C
[2]
http://www.asriran.com/fa/news/288284/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D9%81%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر