رجعت در شیعه(2)

مجید نواندیش : رجعت از جمله امور اعتقادی شیعه است که با روایات صحیح و متواتر به اثبات رسیده است. علامه مجلسی پس از نقل نزدیک به دویست روایت به لزوم عدم تردید درباره رجعت اشاره می کند[1]. همچنین شیخ حر عاملی نیز در کتاب خود پس از ذکر 170 روایت رجعت را از تواتر معنوی فراتر می داند[2]. بطوریکه اعتقاد به رجعت را از ضروریات مذهب شیعه می دانند.

شیعیان رجعت را بازگشت ارواح مفارق به ابدان دنیوی خود پیش از قیامت دانسته اند. بواقع عنوان می کنند که ائمه اطهار با همان بدن های دفن شده در خاک زنده می شوند. بنظر می آید بعضی احادیث هم موید این ادعا هستند. اما این ادعا از نظر عقول مردم امروز منطقی بنظر نمی رسد. معتقدم بعضی احادیث به عمد، غیر قابل باور از نظر عقلانیت مردم گفته اند تا زمانیکه سطح عقلانیت رشد نمود، آن ها را رد نمایند و حقیقت یا مصلحت را کشف نمایند. اولین کسی که گفته اند رجعت می کند امام حسین (ع) می باشد. بدن ایشان در کربلا خاک شده است. اما سر مطهر ایشان در مقام راس الحسین در دمشق خاک شده است. چگونه بدن ایشان در حالیکه در دو موقعیت مختلف خاک شده است، از یک موضع از خاک بر می خیزند؟

بعضی منابع ذکر کرده اند که در رجعت، طاغیان و کفار بسیار شرور و آنان که دارای شرک خالص می باشند نیز رجعت می کنند[3]. اعتقاد عموم علما در حال حاضر بر این می باشد. هر چند در برخی از روایات آمده است که فقط مؤمنان خالص و کسانی که به قول روایت «محض ایمان» باشند، رجعت می‌کنند[4]

پروردگار سخن می گویند:

بدانید و آگاه باشید! اینطور نیست. دوزخیان راه فراری ندارند و رجعت نخواهند کرد. احادیث مربوط به رجعت طاغیان بواقع به چرخه های تکوینی اشاره می کنند. تمام.

هدف پروردگار به ارث رسیدن زمین به صالحان می باشد. رجعت سران کفر و شرک با این هدف همخوانی ندارد و با رحیمیت و حکمت خداوند سازگاری ندارد.

در دیدگاه منتقدان شیعه و علمای اهل سنت و وهابیون، عموما رجعت را مشابه با تناسخ می دانند و در انتقاد از شیعیان بیان می کنند که شیعیان با اعتقاد به رجعت بواقع به تناسخ اعتقاد دارند. شبهات مختلفی درباره رجعت وارد شده است که در ذیل تعدادی از آن بیان می گردد. همین شبهات بطور مشابه درباره تناسخ هم قابل وارد کردن می باشد و پاسخ آن هم مشابه می باشد.

اشکال اول: قفاری یکی از علمای وهابی عربستان شبهاتی درباره رجعت بیان کرده است.

وی به سوره انبیاء آیه 95 اشاره کرده است:

و بر [ مردم ] شهری که آن را هلاک کرده ایم ، بازگشتشان [ به دنیا ] حرام است.

یا به آیه 31 سوره یس اشاره می کند:

استاد الهی قمشه ای: آیا ندیدند چه بسیار طوایفی را پیش از اینها هلاک کردیم که دیگر ابدا به ( دیار ) اینان باز نگردند؟

در پاسخ گفته اند، در روایات شیعه وارده از امام باقر و امام صادق (ع) کسانی که به واسطه عذاب هلاک شده باشند دیگر رجعت نخواهند کرد[5].

اشکال دوم: درباره رجعت بعضی اشکال فلسفی گرفته اند که بعد از اینکه موجود زنده به حد کمال رسید و زندگیش کامل شد، آنچه در قوه داشته به فعلیت رسیده است. اگر بعد از مردن به دنیا برگردد، در حقیقت دوباره به حالت قوه و استعداد برگشته است و اینکه چیزی که فعلیت یافته برگردد و بالقوه شود امری محال است[6]

علامه طباطبایی درباره این اشکال می گوید: این گونه نیست که هرکسی که از دنیا رفت، تمامی استعدادات او به کمال رسیده باشد. بلکه ممکن است انسان بعد از آنکه به مرگ غیرطبیعى از دنیا رفت. در زمانى دیگر مستعد کمالى شود، که در زمانى غیر از زمان زندگیش موجود و فراهم باشد، و بعد از مردن دوباره زنده شود تا آن کمال را به دست آورد. و یا ممکن است اصل استعدادش مشروط باشد به اینکه مقدارى در برزخ زندگى کرده باشد، چنین کسى بعد از مردن و دیدن برزخ داراى آن استعداد می‏شود، و دوباره به دنیا برمیگردد، که آن کمال را به دست آورد، که در هر یک از این دو فرض مساله رجعت و برگشتن به دنیا جایز است[7][8]. دقیقا اشکال مشابهی درباره تناسخ هم وارد می شود که می توان به همین صورت پاسخ داد.

اشکال سوم: در آیه 99-100 سوره مومنون ترجمه استاد الهی قمشه ای آمده است:

99) ( کافران در جهل و غفلتند ) تا آن گاه که وقت مرگ هر یک از آنها فرا رسد ، در آن حال گوید: بارالها ، مرا به دنیا بازگردانید. 

100) تا شاید به تدارک گذشته عملی صالح به جای آرم. ( به او خطاب شود که ) هرگز نخواهد شد ، این کلمه ای است که ( از حسرت ) همی بگوید ( و ثمری نمی بخشد ) و در برابر آنها عالم برزخ است تا روزی که برانگیخته شوند.

در پاسخ به شبهه رجعت کافران محض و تطابق با این آیه گفته اند:

اولاً ، ظاهر، بلکه صريح آيه در مورد حالت احتضار است به قرينه صدر آيه که مي فرمايد : ( حتي إذا جاء أحدهم الموت ) ، ذيل آيه که مي فرمايد: ( و من ورائهم برزخ )

ثانياً ، آيه ظهور در عدم تحقق با رجوع با طلب کافر دارد ، و منافاتي با رجوع با اراده ي الهي ندارد ، همان گونه که در امت هاي پيشين با اراده ي الهي و مصلحت خاص اتفاق افتاده است.

ثالثا ً، آيه اخص از مدعا است ، زيرا خاص به کفار است ، در حالي که در باب رجعت بحث از رجوع مؤمنان و کافران محض است .[9] در زمینه تناسخ گنهکاران معمولی، می توان همین ایراد را وارد کرد و به همین گونه پاسخ داد.

دکتر حمید محمدی صبور در مقاله مرجع [10] نتیجه گرفته است که هیچ مسیحی و یهودی ای که اسلام را نپذیرفته باشد، رجعت نخواهد کرد. شاید این نتیجه با احادیث رجعت که اشاره می کند در امم گذشته هم روی داده است تطابق داشته باشد. بنظر تنها استثناء حضرت عیسی (ع) باشد.

پروردگار سخن می گویند:

دقت داشته باشید که رجعت در میان اقوام و امم گذشته با رجعت در اسلام متفاوت است. قوانین آن پیچیده است که ذکر نمی شود. اما رجعت در اقوام و امم گذشته مدت هاست آغاز شده است و ادامه دارد و در اسلام تازه آغاز شده است. تنها استثناء حضرت عیسی نمی باشد. وی مدتها آمده و رفته است. مردان نیک و صالح اقوام گذشته می توانند بصورت مسلمان رجعت کنند. این سنت خداوند است و ادامه خواهد داشت تا روز قیامت. تمام. والسلام.

رجعت انواعی دارد. رجعت عام ، رجعت خاص گفته اند که در آن ائمه اطهار رجعت می کنند. دقیقا نمی دانم منظور پروردگار کدام نوع رجعت است که تازه آغاز شده است. پروردگار تصدیق می کنند که منظور رجعت خاص است.

در منابع شیعه تنها یک حدیث در رد تناسخ وجود دارد. در عیون الاخبار الرضا ذکر شده است که امام رضا (ع) در جواب سوال مامون درباره تناسخ فرموده است: من قال بالتناسخ فهو كافر بالله العظيم مكذب بالجنة والنار (فی الاخره)

استاد گمنامی در پاسخ می گوید توجه کنید کافر یعنی پوشاننده حق. در عربی کشاورز را هم کافر میدانند چون دانه را در زمین می پوشاند (یعنی میکارد) تا رشد کند. کسی که قایل به تناسخ باشد کافر است (یعنی کافر به یک حق مطابق با واقعی است). چون قایل به تناسخی که ایشان از ان نام میبرد کسانی هستند که تكذیب کننده جنت و نار اخروی باشند. چون تناسخ مصطلح ان روز نه ضرب الاجل داشت نه جنت و نار اخروی. در حقیقت امام رضا با یک جمله کوتاه در عیون الاخبار میفرماید که تناسخ یعنی جنت و نار دنیوی و این تكذیب جنت و نار اخروی است و این یعنی کافر بودن. یعنی حقی که همان جنت و نار اخروی است را منکر می شود.

تصحیح نسخه 1.1

نظر مشهور علمای شیعه این می باشد که سر مطهر امام حسین (ع) به کربلا حمل و همراه با جسد ایشان دفن شده است. 

مراجع

[1] بحارالانوار، ج 53، ص 122 و 123.

[2] الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، ص 391 و 392

 [3] https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4227/4350/31802/%D8%B1%D8%AC%D8%B9%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86(%D8%B9)-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA

[4] http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa29075

[5] http://tafsir.maaref.ac.ir/browse.php?a_id=329&sid=1&slc_lang=fa

[6] علامه طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج 2، ص 160

[7] علامه طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج 2، ص 160

[8] https://article.tebyan.net/219071/%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%B1%D8%AC%D8%B9%D8%AA-

 [9] http://rasekhoon.net/article/show-29443.aspx

 [10] https://www.mouood.org/component/k2/item/36885-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%AC%D8%B9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF.html